Lapseki: Tarih, Kültür ve Doğanın Kesiştiği Nokta

Lâpseki, Marmara Denizi’nin Çanakkale Boğazı ile birleştiği noktada, Anadolu yakasında yer alan, köklü bir geçmişe sahip ilçelerden biridir. Kuruluşu M.Ö. 600 yıllarına kadar uzanmakta olup, antik çağda Pityausa adıyla bilinmekteydi. Sonraları Lampsakos olarak anılan bu kent, Foçalılar tarafından kurulmuş ve Miletosluların egemenliği altına girmiştir.

İsminin Kökeni
Lâpseki isminin kökeniyle ilgili iki farklı rivayet bulunmaktadır. İlk rivayete göre, bölgenin yerli halkı olan Bebrykos’ların saldırısına uğrayan Foçalı göçmenler, Kral Mandrom’un kızı Lampseke tarafından kurtarılmış ve bu nedenle şükran ifadesi olarak kente onun adı verilmiştir. İkinci rivayet ise Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde yer almaktadır. Evliya Çelebi’ye göre, bölge incirli bir ormana sahipti ve Türkler incire “Löp” adını verdikleri için buraya “Löpseki” denmiş, zamanla bu isim “Lâpseki” olarak değişmiştir.

Tarihî Süreç
Lâpseki, tarih boyunca stratejik konumu nedeniyle birçok medeniyetin hâkimiyeti altına girmiştir. Önce Persler, ardından Atina ve Isparta site devletleri tarafından yönetilen Lampsakos, daha sonra sırasıyla İskender İmparatorluğu ve Roma İmparatorluğu'nun egemenliğine girmiştir. Roma döneminde önemli bir ticaret ve kültür merkezi olarak gelişen kentte yapılan kazılarda lahitler ve kitabeler bulunmuştur.

Bizans döneminde Gelibolu’nun ticari ve stratejik önemi artarken, Lâpseki eski önemini kaybetmiştir. Osmanlılar döneminde ise Orhan Gazi’nin oğlu Gazi Süleyman Paşa tarafından fethedilerek Osmanlı topraklarına katılmıştır. Lâpseki ve Çardak iskeleleri, İstanbul’un fethine kadar Osmanlı ordularının Rumeli’ye geçiş güzergâhı olarak kullanılmıştır.

Çanakkale Savaşları ve Kurtuluş Dönemi

 Çanakkale Savaşları boyunca Lâpseki, idari ve lojistik bir merkez olarak önemli bir rol oynamıştır. Gelibolu’daki Ordu Menzil Müfettişliği buraya taşınmış, erzak ve cephane depoları Lâpseki’ye nakledilmiş ve 300 yataklı bir hastane kurulmuştur. İlçe, savaş sırasında binlerce askerin barındığı ve şehit düştüğü bir yer haline gelmiştir.

Kurtuluş Savaşı sürecinde Lâpseki, 22 Haziran 1920’de Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir. Ancak 25 Eylül 1922’de, halkın kahramanca mücadelesiyle düşman kuvvetlerinin ilçeye girişi engellenmiş ve bu tarih, Lâpseki’nin kurtuluş günü olarak kabul edilmiştir.

Ekonomik ve Kültürel Hayat

Lâpseki’nin en büyük ovası olan Umurbey Ovası, özellikle şeftali ve kiraz üretimiyle ünlüdür. İlçede bilim ve felsefe tarihinde önemli isimler yetişmiş olup, bunlar arasında tarihçi Kharon, doğa bilimci Anaksagoras ve filozof Metrodoros bulunmaktadır. Bu değerli isimlerin anısını yaşatmak amacıyla Lâpseki Bilim Anıtı inşa edilmiştir.

Modern zamanlarda Lâpseki, deniz ulaşımı açısından da önemli bir geçiş noktasıdır. Feribotlarla her gün yüzlerce araç ve yolcu Lâpseki-Gelibolu arasında taşınmaktadır.

Kültürel ve Sanatsal Etkinlikler
 Lâpseki’de gelenekselleşmiş birçok kültürel etkinlik düzenlenmektedir:

• Şeftali Kültür Sanat Etkinlikleri (Umurbey Belediyesi tarafından düzenlenir)

• Güz Panayırı (Her yıl eylül ayında düzenlenir)

• Hıdrellez Şenlikleri (6 Mayıs’tan sonraki ilk Pazar günü Üçtaşlar mevkiinde yapılır)

• Türklerin Rumeli’ye Geçişi Anma Etkinlikleri (Her yıl 5-6 Haziran tarihlerinde kutlanır)

• Kiraz Festivali (Hasat döneminde en iyi kiraz yarışması ve çeşitli etkinlikler düzenlenir)

• Plaj Voleybolu Turnuvası (Dalyan Plajı’nda haziran ayı sonunda yapılır)

• Çardak Yağlı Güreşleri (Ağustos ayında düzenlenir, Türkiye’nin Kırkpınar’dan sonra en büyük yağlı güreş organizasyonlarından biridir)

Mutfak Kültürü

Lâpseki mutfağında öne çıkan yemekler arasında Bahar Pilavı, Sini Basması, Peynir Helvası, Kabaklı Börek, Tumbi, Mantı ve Kuşburnu Kurabiyesi bulunmaktadır. Özellikle Bahar Pilavı, Hıdrellez’de oğlak etiyle yapılan geleneksel bir yemektir.

Çardak Lâpseki’ye 5 km mesafedeki Çardak beldesi, tarihi ve doğal güzellikleriyle öne çıkmaktadır. Osmanlı döneminden kalma Yakup Bey Camii, Han ve Hamamı hâlâ kullanılmaktadır. Çardak sahili, uzun kumsalları ve rüzgârlı yapısıyla sörf ve kamp için ideal bir alandır.

Lâpseki, tarihî zenginliği, doğal güzellikleri ve kültürel etkinlikleriyle geçmişi ve bugünü bir araya getiren önemli bir ilçedir. Her yıl düzenlenen etkinliklerle tarihî mirası yaşatılmakta, mutfağı ve doğal güzellikleriyle yerli ve yabancı turistleri ağırlamaktadır.

Kaynaklar:
http://www.canakkale.gov.tr/lapseki
http://www.lapseki.gov.tr
/https://www.lapseki.bel.tr/icerik/tarihce