Çimenlik Kalesi (Kale-i Sultaniye): Askerî Mirasın ve Kültürel Değerin İzinde

Çanakkale Boğazı'nın en dar noktasında, Anadolu yakasında yer alan Çimenlik Kalesi, İstanbul'un fethinin ardından Fatih Sultan Mehmet'in emriyle 1461-1462 yıllarında inşa ettirilmiştir. Tarih boyunca ihtiyaçlar ve savaş koşullarına göre yeniden düzenlenen kale, mimari özellikleri ve askeri depolarıyla günümüzde hem tarihî bir yapı hem de müze olarak ziyaretçilere geçmişe dair somut bir yolculuk sunmaktadır.

---

Tarihçesi ve Askerî Rolü

Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'un savunmasını güçlendirmek amacıyla Çimenlik Kalesi'ni inşa ettirmiş ve boğazın kontrolünde kritik bir rol üstlenmiştir. Kalenin savunma kapasitesi, 30 top bataryası ile boğazın 1.250 metre genişliğindeki en dar noktasını tamamen kontrol altına alacak şekilde tasarlanmıştır.

• 16-19. Yüzyıl: Kanuni Sultan Süleyman döneminde Venedik ile yaşanan Girit Savaşı'nda ve III. Selim zamanında Napolyon Savaşları sırasında kaleye yapılan eklemeler, askeri işlevini güçlendirmiştir.

• I. Dünya Savaşı: 1915 Çanakkale Muharebeleri sırasında Merkez Savunma Grubu'nun komuta merkezi olarak kullanılmıştır. 18 Mart 1915'te İngiliz gemisi Queen Elizabeth'in açtığı 2 metrelik mermi deliği, kuzey surunda halen görülebilmekte ve savaşın izlerini yansıtmaktadır.

---

Mimari Özellikler

Kale, 110x160 metre boyutlarında dikdörtgen planlı bir yapıdır. Ana kule, dış surlar ve köşe kulelerinden oluşur:

1. Ana Kule ve Surlar:

   • Ana kule, 30x42 metre ölçülerinde ve üç katlıdır.
     19. yüzyılda deniz cephesindeki duvarlar yıkılarak yerine modern top mevzileri ve cephanelikler eklenmiştir.

   • Moloz taş ve tuğla ile inşa edilen yapı, kesme taş kaplamalı dört kemerle desteklenmiştir.

2. Kuleler ve Burçlar:

   • Köşelerde çokgen ve yuvarlak planlı kuleler bulunur. Doğu cephesindeki kuleler dokuzgen, batıdakiler içten yuvarlak formdadır.

3. Dinî Yapılar:

   • Fatih Camii: Kalenin inşasıyla eş zamanlı yapılmıştır.

   • Abdülaziz Camii: 1861-1876 yıllarında Sultan Abdülaziz tarafından eklenmiştir.

4. Baruthane ve Piri Reis Galerisi:

   • Orijinal baruthane, günümüzde Piri Reis'in haritaları ve denizcilik tarihine ilişkin sergilere ev sahipliği yapmaktadır.

---

Stratejik Konum ve Savunma Sistemleri

Kale, Kilitbahir Kalesi ile boğazın 1.2 km genişliğindeki en dar noktasında karşılıklı konumlanır. Bu strateji, Anadolu ve Avrupa yakasındaki savunma hatlarını birleştirmiştir. 19. yüzyılda yapılan modernizasyon çalışmaları, top mevzilerinin güncellenmesini sağlamış ancak 1915'teki bombardımanlarda hedef haline gelmesine de yol açmıştır.

---

Restorasyon Çalışmaları

• 1839,1861,1876 yıllarında ( Osmanlılar)

• 2014-2015 Restorasyonu:

  • Surların güçlendirilmesi, orijinal Horasan harcı kullanılarak yapılan tamiratlar ve çürüyen ahşap hatılların yenilenmesi gerçekleştirilmiştir.

  • 15 adet arkeolojik sondaj çalışması ile zemin analizi yapılmıştır.

---

Günümüzdeki İşlevi ve Sergiler

Kale, askeri müze olarak hizmet vermektedir. Ziyaretçiler;

• Osmanlı ve Cumhuriyet dönemine ait toplar, mayınlar, savaş malzemeleri,

• Nusret Mayın Gemisi'nin replikası,

• Piri Reis'in haritaları ve denizcilik tarihine dair belgeleri inceleyebilir.

Çimenlik Kalesi, Fatih Sultan Mehmet'in vizyonuyla başlayan ve yüzyıllar boyunca stratejik önemini koruyan bir askeri mirastır. Mimari detayları, restorasyon çabaları ve müze işleviyle hem tarih meraklılarına hem de kültürel mirasa ilgi duyanlara eşsiz bir deneyim sunar. Çanakkale'nin ruhunu yansıtan bu yapı, geçmişle bugün arasında köprü kurmaya devam etmektedir.

Kaynaklar

http://www.canakkale.gov.tr/kale-i-sultaniye-cimenlik-kalesi

https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/canakkale/gezilecekyer/cimenlik-kalesi

http://www.kulturvarliklari.gov.tr/yazdir?BF838BEA4064AC980AB8FBF7C7B51E63

https://www.kulturportali.gov.tr/portal/cimenlik-kalesi

https://canakkale.ktb.gov.tr/TR-70518/kaleler.html
(Kaynaklara Erişim Tarihi: 17.02.2025

Sanal Gezinti