Çanakkale Saat Kulesi: Tarih, Mimari ve Restorasyon Süreci

Çanakkale Saat Kulesi

Çanakkale Saat Kulesi: Tarih, Mimari ve Kültürel Miras

Tarihçe

Çanakkale Saat Kulesi, 19. yüzyıl Osmanlı mimarisinin önemli bir eseri olarak 1895–1896 yıllarında inşa edilmiştir. Yapımı, İtalyan tüccar ve  konsolos Vitalis Gaptiorele tarafından finanse edilmiş; inşası ise dönemin sancakbeyi (Biga Sancak Valisi)  Cemil Paşa tarafından gerçekleştirilmiştir. Kule için yaklaşık 10 bin altın harcandığı rivayet edilir. Bu durum, Osmanlı’nın çok kültürlü yapısını yansıtan bir örnektir: Vitalis’in finansal desteği ve Cemil Paşa’nın idari rolü, kentin ortak mirasını simgeler.

Çanakkale Saat Kulesi, Kemalpaşa Mahallesi’nde, Yalı ve Fetvane Sokakları’nın kesiştiği meydanda yer almaktadır. İskeleye çok yakındır. Şehrin simgelerinden biri olan bu kule, tarihsel ve mimari açıdan dikkat çekici bir yapıdır. Kulenin kuzey cephesindeki çeşmenin üzerinde yer alan kitabede, şair Zevkî tarafından kaleme alınan ve Recep Yesârî tarafından işlenen metin, yapının Hicrî 1313/Miladi 1895–1896 yılında mutasarrıf Cemil Paşa tarafından inşa ettirildiğini belirtmektedir.

Saat kulesinin yapımına ilişkin Servet-i Fünûn gazetesinde yer alan haber, Rumi 4 Kânûn-ı Sânî 1311 (16 Ocak 1896) tarihlidir. Bu haberin, yapının tamamlanmasından hemen sonra yayınlandığı düşünülerek, kulenin 1895 yılı içinde tamamlandığı tahmin edilmektedir.

Bazı kaynaklar, saatin banisinin İtalyan tüccar ve konsolos Emili Vitali olduğunu, alttaki çeşmenin ise 1889’da Yahudi Halyo tarafından yaptırıldığını öne sürmektedir. Ancak, kitabe metni Cemil Paşa’yı işaret ettiği için bu iddialar şüpheyle karşılanmaktadır.Kulenin altındaki çeşme, 1889’da Yahudi Halyo tarafından değil, kuleyle birlikte 1896’da yaptırılmıştır.

Saat kuleleri, Osmanlı döneminde halkın zamanı takip edebilmesi için şehir merkezlerine inşa edilen yapılardı. Çanakkale Saat Kulesi de bu geleneğin bir parçası olarak kentin sosyal ve kültürel yaşamında önemli bir yer edindi.

---

Mimari Özellikler

Kule, Ayvalık taşı kullanılarak kare planlı ve yukarı doğru daralan prizmatik bir formda tasarlanmıştır. Kesme taş ile inşa edilmiş olan yapı, beş katlı ve yaklaşık 20 metre yüksekliğindedir. En üstte, saat çanının bulunduğu, çokgen gövdeli ve kubbeli bir köşk bölümü yer alır.

Yapının 1896 tarihli bir fotoğrafında, beşinci katın şimdiki halinden farklı olarak dört ayağa oturan baldaken biçiminde olduğu görülmektedir. Bu durumda, kulenin ilk inşasında dört katlı olduğu anlaşılmaktadır. 1915 tarihli bir fotoğrafta kule bugünkü haliyle görüldüğü için, ek katın 1912 depremi (Şarköy Mürefte’de meydana gelen 7,3 büyüklüğündeki deprem) sonrasında eklenmiş olabileceği tahmin edilmektedir.

Kulenin gövdesi, enine silmelerle beş kata ayrılmıştır. Birinci kat, diğerlerinden daha geniş olup burada bir çeşme yer almaktadır. İkinci ve dördüncü katlarda balkonlar desteklenirken; üçüncü katta basit bir süsleme mevcuttur. Beşinci katta soğanvari kubbe ve çan kısmı bulunur. Son onarımlar sırasında bu açıklıklar, türkuaz renkli Çanakkale seramikleriyle kapatılmıştır.

Kitabe:

Saat kulesinin kaidesinde, çeşmenin silinmiş olan bir kitabesi bulunmaktadır. Kitabe, T. Hancıoğlu tarafından şu şekilde okunmuştur:

Pir şehinşahın zülal-i himmeti eyledi reyyan milleti
Barek Allahu hazret-i Abdülhamid oldu her ferdin medar-ı raveti
Ya ilahi sen bağışla millete iştimal etti cihane niğmeti
Munteşir envari şavi seraser herkezin artmakta mesudiyeti
O makkarrı hemişe hayr endişenin ola her yıl ömrünün her saati
Bunda saat var, burcunda var nazıra, çeşme var, ayine var kıldikkati
Birde afatı savaıktan masum eylemek üzre konuldu aleti
Bahusus etti Cemil Paşa gibi bundan gayrituri çok hizmeti
Hazreti Mevla müesser eylesin nice umrana o hali hasleti
Hame ran ol zevkaı şükran eyle astikanın işte budur himmeti
Aleti tezyin eyleyip tarihini söyle yahu geldi eşref saati
Sene 1313 Ketebehu Recep Yesari.

Kitabedeki şiirin günümüz Türkçesiyle çevirisi:

---

Türkçe Çeviri:
"Bir padişahın himmetinin tertemiz suyu,
Milleti ve mülkü şenlendirdi.
Allah bereket versin, Hazret-i Abdülhamid,
Herkesin huzur kaynağı oldu.
Ya İlahi! Sen bağışla bu millete,
O, dünyaya nimetlerini yaydı.
Mutluluk ışıkları her yanı sardı,
Herkesin saadeti kat kat arttı.
O hayır düşünceli, erdemli kişinin,
Ömrünün her anı bereketli olsun.
Burada saat var, gözcüsü var,
Çeşme var, ayna var; dikkat et!
Yıldırım afetinden korunmak için,
Buraya bir araç (paratoner) konuldu.
Özellikle Cemil Paşa gibi,
Hizmet ehli bir kulun çabasıyla.
Rabbim ona daha nice ömürler versin,
O yüce ahlakıyla hizmet etsin.
Ey Zevkî! Kalem erbabı olarak şükret,
Dostların gayreti işte budur.
Tarihini süsleyip söyle ey hattat,
Geldi işte bu şerefli saat.
Hicrî 1313 (Miladî 1895-1896)
Yazan: Recep Yesârî"

---

Açıklamalar:

• "Zülâl-i himmeti": Padişahın cömertliği ve çabasını temiz bir su metaforuyla anlatır.

• "Medâr-ı râhatı": Abdülhamid'in halkın huzur kaynağı olduğu vurgulanır.

• "Âfât-ı savâ'ik": Yıldırım felaketlerinden korunmak için kulenin tepesine paratoner yerleştirildiği ima edilir. Bu detay, dönemin teknolojik gelişmelerine işaret eder.

• "Eşref saati": Kulenin açılışının Sultan II. Abdülhamid'in tahtta kalışının 20. yılına denk gelmesi nedeniyle "şerefli an" vurgusu yapılır

Restorasyon Süreci

Kule, tarih boyunca doğal koşullar ve çevresel etkenler nedeniyle yıpranmış; çok kez onarımdan geçmiştir:

• 1912 Şarköy Mürefte’de meydana gelen 7,3 büyüklüğündeki depremde çan kısmı yıkıldı.Sonrasında tadilat yapıldı.Bir kat daha ilave edildi.
• 1953 Yenice-Gönen  depremde kulenin çatı kısmı yıkıldı.Tadilatı yapıldı.
• 2010 Öncesi: Kültür Bakanlığı mülkiyetindeydi.
• 2010 Sonrası: İl Genel Meclisi kararıyla Çanakkale Belediyesi’ne devredildi. İç-dış onarım ve meydan peyzajı yapıldı.
• 2022–2023 Restorasyonu:
  • Statik Güçlendirme: Yıpranan taşlar ve kubbe desteklendi.
  • Cephe Temizliği: Ayvalık taşı yüzeyler, özel tekniklerle temizlendi.
  • İç Mekan: Sıva ve boyalar yenilendi; ahşap çerçeveler onarıldı.
  • Çevre Düzenlemesi: Aydınlatma ve meydan tasarımıyla estetik bir görünüm kazandırıldı.
  • Çeşme Restorasyonu: Orijinal mermer detaylar korunarak işlevsel hale getirildi.

Restorasyon, 30 Temmuz 2022 tarihli Koruma Kurulu onayıyla başlamış ve Ağustos 2023' te tamamlanmıştır.

---

Kültürel Miras ve Önemi

• Sembolik Değer: Şehitler Abidesi ve Troya Atı ile birlikte, Çanakkale’nin kimliğini oluşturan üç unsurdan biridir.
• Turistik Etki: Kent merkezindeki konumu ve fotojenik yapısıyla ziyaretçilerin ilgi odağıdır. Feribot iskelesine yakınlığı, erişilebilirliği artırır.
• Tarihî İddialar: Bazı kaynaklarda "Türkiye’nin en eski saat kulesi" olarak anılsa da bu tartışmalıdır. Ancak Çanakkale Saat Kulesi, 19. yüzyılın sonunda inşa edilen önemli bir eser olarak kabul edilir.
• Safranbolu Bağlantısı: Safranbolu’da bulunan Zamanın Tanığı Saat Kuleleri Parkı’nda Çanakkale Saat Kulesi’nin bir maketi sergilenmektedir.

---

Çevresel Görünüm

Çanakkale Saat Kulesi, şehir merkezinde, hareketli bir konumda yer alır. Etrafındaki dükkanlar, kafeler ve diğer yapılar, kuleye canlı bir atmosfer katar. Kulenin yakınında bulunan feribot iskelesi, kuleye ulaşımı kolaylaştırır ve onu şehrin önemli bir simgesi haline getirir. Gece aydınlatması, kulenin mimari detaylarını vurgulayarak ona romantik bir hava katar.

---

Sonuç

Çanakkale Saat Kulesi, Osmanlı dönemi saat kuleleri geleneğinin önemli bir örneği olarak hem tarihî hem de kültürel açıdan büyük bir değer taşımaktadır. 19. yüzyılın sonlarında inşa edilen bu yapı, dönemin çok kültürlü sosyal yapısını yansıtan bir miras niteliğindedir. Osmanlı'nın Batılılaşma sürecinde şehir merkezlerinde yaygınlaşan saat kuleleri, zamanın düzenlenmesi ve kamusal alanların estetikle buluşturulması açısından önemliydi.

Kulenin mimari özellikleri, yapımında kullanılan Ayvalık taşı, prizmatik formu ve zaman içinde geçirdiği değişimler, onu Çanakkale'nin en dikkat çekici yapılarından biri haline getirmiştir. Geçirdiği depremler ve restorasyon süreçleri, yapının dayanıklılığını ve önemini daha da pekiştirmiştir. Son olarak 2022-2023 yılları arasında gerçekleştirilen kapsamlı restorasyon, kulenin özgün yapısını koruyarak günümüze ulaşmasını sağlamıştır.

Bugün Çanakkale Saat Kulesi, şehrin kimliğini oluşturan en önemli simgelerden biri olarak varlığını sürdürmektedir. Turistik değeri, merkezi konumu ve tarihî önemi sayesinde hem yerel halkın hem de ziyaretçilerin ilgisini çekmeye devam etmektedir. Gece aydınlatmalarıyla daha da göz alıcı hale gelen bu yapı, Çanakkale’nin geçmişini günümüze taşıyan önemli bir kültürel miras olarak varlığını koruyacaktır.

Kaynaklar (Erişim Tarihi: 25.02.2025)

• Çanakkale Belediyesi Resmi Web Sitesi
• Anadolu Ajansı Haberi
• Anzac Hotels Blog
• Çanakkale Saat Kulesi – Vikipedi
• Çanakkale Saat Kuleleri”, IV. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, Niğde, Türkiye, 26–28 Nisan 2017
• Safranbolu Saat Kulesi ve Zaman Ölçerler Sempozyumu, 21–22 Mayıs 2020, Bildiriler Kitabı, Safranbolu 2011, Karabük Valiliği Kültür Hizmeti 
• Çanakkale Travel
  
  
  Çanakkale Saat Kulesi Fotoğrafları:
  
  

  

  Çanakkale Saat Kulesinin İlk Hali 

  
  

  

  - I.Dünya Savaşı yıllarında Çanakkale Saat Kulesi.