Çanakkale Boğazı: Coğrafi, Tarihi ve Stratejik Özellikler

Fotoğraf :HüseyinAşkı 

Çanakkale Boğazı: Coğrafi, Tarihi ve Stratejik Özellikler

Çanakkale Boğazı, Asya ve Avrupa kıtalarını birbirinden ayıran, Ege Denizi ile Marmara Denizi'ni birleştiren ve bu özelliğiyle de dünyada en stratejik öneme sahip su yollarından biridir.

Çanakkale Boğazı'nın Özellikleri:

• Konum: Türkiye'nin kuzeybatısında yer alır. Biga ve Gelibolu Yarımadaları arasında kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanır. Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi'nin güneyinde, Gelibolu'nun doğusunda Çankaya Burnu ile Bitlice kıvrımından başlar ve güneybatı yönünde uzanarak Seddülbahir - Kumkale Fenerleri hattı güneyinde Ege Denizi ile buluşur.
• Uzunluk: Kaynaklara göre farklılık göstermekle birlikte orta hat üzerinden (Kuş uçuşu) yaklaşık 65 km uzunluğundadır. Kıyıların girinti-çıkıntıları göz önüne alındığında Anadolu kıyılarının uzunluğu (Kumkaleburnu'ndan Çardak fenerine kadar) 94 km, Avrupa kıyılarının uzunluğu ise (Seddülbahir-Çankayaburnu arası) 78 km civarındadır.
• Genişlik: En dar yeri 1.250 km (Çanakkale-Kilitbahir arası), en geniş yeri ise 8.275 km'dir (İntepe-Domuzdere arası).
• Derinlik: Ortalama 50-60 metre derinliğindedir. En derin noktası ise Çanakkale Kilitbahir hattında 106 metredir.
• Tuzluluk: Boğazın üst sularının tuzluluğu ‰26-27 iken, derin sularda bu oran ‰38-38,5'e kadar yükselir.

Coğrafi ve Hidrografik Yapı: Çanakkale Boğazı, eski bir akarsu vadisinin deniz suyu ile dolması sonucu doğal bir su yolu olarak oluşmuştur. Bu boğazda, Marmara Denizi'nden Ege Denizi'ne doğru akan yüzey akıntısı ve Ege Denizi'nden Marmara Denizi'ne doğru ilerleyen dip akıntısı olmak üzere iki farklı akıntı sistemi meydana gelir. Marmara'dan Ege'ye doğru akıntının hızı 1,5 m/s'ye kadar çıkabilir ve debisi 12.600 m³/s'dir. Ege Denizi'nden Marmara Denizi'ne doğru olan dip akıntısı ise daha yavaş olup 0,5 m/s hızla akar ve debisi 6.500 m³/s civarındadır. Bu iki akıntı, denizlerin tuzluluğu ve dağılma farklarından kaynaklanmaktadır.

Tarihi ve Stratejik Önemi Antik Dönem: Çanakkale Boğazı, eski zamanlarda Dardanelle ya da Hellespont olarak biliniyordu. Antik çağda boğazın her iki yakasında önemli şehirler bulunuyordu. Avrupa yakasında Gelibolu ve Sestos, Asya yakasında ise Truva ve Abidos gibi antik kentler yer alıyordu.

Osmanlı Dönemi: Çanakkale Boğazı, 1356 yılında Süleyman Paşa tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır. Fatih Sultan Mehmet, boğazın stratejik önemini artırmak amacıyla Kilitbahir ve Seddülbahir kalelerini inşa ettirdi.

Modern Dönem: Çanakkale Boğazı, 1923'teki Lozan Antlaşması ile uluslararası bir su yolu statüsü kazanmıştır. 1936'daki Montrö Sözleşmesi ile Türkiye'nin tam kontrolüne geçmiştir. 2022 yılında ise 1915 Çanakkale Köprüsü ile boğaz boyunca iki kıta arasında sabit bir bağlantı kurulmuştur.

Ekonomik ve Jeopolitik Rolü: Çanakkale Boğazı, Karadeniz, Akdeniz ve Atlas Okyanusu arasında küresel ticaretin önemli bir arteri olarak işlev görmektedir. Özellikle Rusya'dan gelen ticaret gemileri için hayati öneme sahiptir. Ayrıca Türkiye'nin kuzey ve güney kıyılarındaki yerleşim alanlarının dağılımları da Çanakkale Boğazı'nın önemini artırmaktadır.

Çanakkale Boğazı ve İstanbul Boğazı Karşılaştırması Çanakkale Boğazı, İstanbul Boğazı'na benzer hizmetlere sahip olmakla birlikte bazı önemli farklılıklara sahiptir. Çanakkale Boğazı, İstanbul Boğazı'na göre daha uzun ve geniştir. Çanakkale Boğazı'nın uzunluğu 65 kilometreyi bulurken, İstanbul Boğazı'nın uzunluğu sadece 30,5 kilometredir. Ayrıca Çanakkale Boğazı'nda İstanbul Boğazı'na kıyasla daha geniş bir akıntı ve derinlik yapısı bulunur. 

Çanakkale Boğazı'nın derinliği kuzeyde 55-60 metreyi bulurken, bazı genişlikleri bu derinliği 100 metreyi geçer. Boğazdaki bu derinlik farklılıkları, gemicilik açısından önemli bir yapı oluşturur. Ayrıca boğazdaki iki farklı su akıntısı da deniz ekosistemini şekillendirir.

Sonuç Olarak, Çanakkale Boğazı, stratejik konumu, tarihi geçmişi, ekonomik ve jeopolitik rolüyle büyük bir öneme sahiptir. Hem Türkiye için hem de uluslararası denizcilik ve ticaret için kritik bir geçiş yolu olan bu boğaz, aynı zamanda kültürel mirasıyla da önemli bir bölgedir. Antik çağlardan günümüze kadar süregelen tarihsel zenginliği ve modern dönemdeki rolü ile Çanakkale Boğazı, dünya denizcilik yollarının en önemli su yollarından biridir.

Kaynaklar:
1-https://islamansiklopedisi.org.tr/canakkale-bogazi (Erişim Tarihi: 16.02.2025)
2-https://tr.wikipedia.org/wiki/Çanakkale_Boğazı (Erişim Tarihi: 16.02.2025)
3-https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1521006 (Erişim Tarihi: 16.02.2025)
4-MTA Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Yer Bilimleri ve Kültür Serisi 1995 No:1
5-Çanakkale Merkezi Değerleri Sempozyumu, 25-26 Ağustos 2008, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları Yayın No:6
6-Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları No: 79 Eceabat Değerleri Sempozyomu 22 Ağustos 2008

Kaynaklara Göre Farklı Ölçümler

Çanakkale Boğazı ile ilgili çeşitli kaynaklarda küçük farklılıklar bulunabilmektedir:
📌 Uzunluk: 60 km , 61 km, 62 km ,  65 km
📌 En dar yeri: 1,2 km , 1.250 metre
📌 En geniş yeri: 6 km, 7 km ,  8.275 metre
📌 En derin yeri: 103 m, 106 m, 109 m

Önemli Not: Çanakkale Boğazı'nın coğrafi ölçüleri ile ilgili veriler, çeşitli kaynaklarda ufak farklılıklar gösterebilmektedir. Bu sebeple, uzunluk, genişlik ve derinlik gibi konularda farklı rakamlarla karşılaşmak mümkündür. Bu çalışmada, resmi kaynaklarda belirtilen ve en yaygın olarak kullanılan değerler esas alınmıştır.